ZAAK: AYAAN HERSI ALI

Ayan Mahamoud (26) kwam in 1989 vanuit Somalië naar Nederland. In 1997 werd zij genaturaliseerd. Mahamoud studeert Sociaal Juridische Dienstverlening aan de Hogeschool van Utrecht.Wetenschappelijk medewerker van de Wiardi Beckman Stichting (het wetenschappelijke bureau van de PvdA).

De Nederlandse, in Somalië geboren, Ali (32) werkt een jaar bij de WBS en heeft binnen de PvdA het debat aangezwengeld over de emancipatie van allochtone vrouwen dat de partij eerder niet aandurfde, aldus WBS-directeur Paul Kalma. Gezien het verkiezingsdebacle op 15 mei acht het partijbestuur zo'n debat hard nodig. ,,Bestuur en staf van de Wiardi Beckman Stichting zullen haar zoveel mogelijk steunen en zijn verbijsterd over de pogingen om haar de mond te snoeren en om het vrije debat over het betreffende onderwerp onmogelijk te maken'', aldus de WBS.

"Achterlijk"

Toen Ayaan Hirsi Ali bij Barend en Van Dorp werd gevraagd of zij de islam een ,,achterlijke godsdienst'' vond, zei zij niet meteen ja, maar nuanceerde zij eerst de betekenis van het woord achterlijk - wat ik erg knap vind voor iemand die pas tien jaar Nederlands spreekt. Zij zei zoiets als: ,,Het ligt eraan wat je onder achterlijk verstaat.'' Maar inderdaad, als hiermee werd bedoeld 'achterlopend', dan wilde zij de islam, ,,gemeten aan bepaalde criteria'' wel een ,,achterlijke godsdienst'' noemen.

Wat mij zo opvalt in de hele toestand die daarna ontstond, is dat iedereen nu opeens doet of achterlijk een volkomen neutraal woord is voor 'achterlopend, achter in ontwikkeling'. Volgens mij is dat helemaal niet het geval. Of althans: die betekenis is zeker niet wijdverbreid. Als iemand tegen u zou zeggen: ,,U heeft een achterlijk bedrijf'' of ,,in dat opzicht zijn uw opvattingen achterlijk'', dan zou u dat vrijwel zeker als een belediging opvatten. Het is al helemaal ongewoon geworden om te zeggen ,,uw kind is achterlijk'', want daar wordt in de spreektaal ,,uw kind is geestelijk gehandicapt'' mee bedoeld. Nu vind je díe betekenis van achterlijk nog in de woordenboeken terug, maar je zult er vergeefs zoeken naar de betekenis die nu algemeen bekend wordt verondersteld, dus die van achterlijk als volkomen neutrale tegenhanger van voorlijk.

Waar komt die 'nieuwe' betekenis opeens vandaan? Ik wil Pim Fortuyn niet overal de schuld van geven, maar het lijkt me duidelijk dat hij hierin een grote rol heeft gespeeld. Zoals bekend noemde Fortuyn begin februari van dit jaar de islam in een geruchtmakend interview in de Volkskrant tot twee keer toe een ,,achterlijke cultuur''. De eerste keer zei hij: ,,Meneer, als ik het juridisch rond zou kunnen krijgen, dan zou ik gewoon zeggen: er komt geen islamiet meer binnen! Maar dat kan ik niet rond krijgen. De islam is achterlijk, ik zeg het maar, het is gewoon een achterlijke cultuur.''

En even later zei hij: ,,Ik haat de islam niet. Ik vind het een achterlijke cultuur. Ik heb veel gereisd in de wereld. En overal waar de islam de baas is, is het gewoon verschrikkelijk. Al die dubbelzinnigheid. Het heeft wel iets weg van die oude gereformeerden. Gereformeerden liegen altijd.''

Bedoelde Fortuyn hiermee dat de islam ,,gemeten aan bepaalde criteria'' achterliep bij andere godsdiensten? Ik geloof er niets van. Maar toen hij van alle kanten hard op deze uitspraken werd aangevallen, verklaarde hij zich bereid om achterlijk te vervangen door achterlopend. Zo had hij het ook bedoeld, zei hij. Kennelijk is die verwisseling een eigen leven gaan leiden, want toen Barend en Van Dorp aan Ayaan Hirsi Ali vroegen of zij de islam een ,,achterlijke godsdienst'' vond, bedoelden ook zij 'achterlopend'. En op haar beurt gebruikte Ayaan Hirsi Ali het woord in die betekenis; ze kon bijna niet anders, ze kreeg het immers als een soort citaat van Fortuyn aangeboden.

Overigens was Fortuyn zeker niet de eerste die de islam ,,achterlijk'' noemde. In 1994 zei dr. Ghassan Ascha, docent islam en vergelijkende godsdienstwetenschap aan de Universiteit van Utrecht, in een vraaggesprek met Anil Ramdas in deze krant: ,,Je kunt zeggen dat de islam een achterlijke godsdienst is die maar moet worden afgeschaft, zoals sommige westerse oriëntalisten beweren. Maar dan zou je ook het jodendom, het christendom, het hindoeïsme en het boeddhisme moeten afschaffen, vanwege de vrouwvijandige gedachten die in die godsdiensten vervat liggen.''

Ghassan Ascha heeft hier een belangrijk punt. Het is niet eenvoudig om godsdiensten objectief met elkaar te vergelijken, om er vervolgens eentje als achterlijk te bestempelen. Sterker nog: er zijn genoeg argumenten te bedenken om alle godsdiensten achterlijk te noemen, bijvoorbeeld door hun voornaamste uitgangspunten te vergelijken met de bevindingen uit de evolutietheorie. Maar goed, taalkundig gezien lijkt de nare toestand waarin Ayaan Hirsi Ali zich nu bevindt, voor een deel terug te voeren op de confronterende manier waarop Pim Fortuyn zich zo graag uitdrukte. Ook in die zin blaast hij dus nog steeds een deuntje mee.

Dissident

Ayaan Hirsi Ali, de ondergedoken politicologe uit Somalië, wordt wel een klokkenluider genoemd. Mij doet ze meer denken aan de dissidenten uit de vroegere Sovjet-Unie. Ze ageert niet tegen een min of meer geïsoleerde misstand in een beperkte kring, maar tegen de totalitaire heerschappij van een denkrichting in haar wereld. En dat doet ze met de gietijzeren onverzettelijkheid en de intellectuele wapens die bij de rol van de actieve andersdenkende horen

Wat ze zegt is concreet en compromisloos. Enkele voorbeelden uit een recent interview in het Utrechts Nieuwsblad. ,,Religie houdt de achterstand van de moslims in stand, daarom ben ik er tegen.'' ,,Wat mij betreft wordt het islamitisch onderwijs afgeschaft.'' ,,Uit angst om te kwetsen heeft links Nederland die onderdrukking van moslimvrouwen niet aan de kaak durven stellen.''

Ook de manier waarop haar tegenstanders haar bestrijden, herinnert aan de kwaadwillige domheid waarmee destijds getracht werd de Mandelstams en de Amalriken uit te schakelen. Eerst wordt zo iemand genegeerd, vervolgens bespot en verdacht gemaakt en ten slotte, als niets meer helpt, fysiek geïntimideerd.

Het is allemaal aardig terug te vinden in de argumentatie van sommige bezoekers van de Marokkaanse websites maghreb.nl en maroc.nl.

Willen misschien elf Marokkaanse en islamitische meisjes een mailtje versturen naar Ayaan Hirsi Ali'', vraagt ene Bischa, ,,om haar even duidelijk te maken dat ze niet namens ons, Marokkaanse islamitische meiden, moet spreken. Ik ben het zat om haar kop steeds op tv te zien als een soort woordvoerster van Maghredbiyat.''

Of die elf meisjes zich ook gemeld hebben, staat er niet bij, maar het lijkt me niet onaannemelijk, gezien de woede die je op deze websites aantreft. ,,Ik verzoek u vriendelijk om met uw optredens in de media te stoppen'', schrijft Elsid. ,,U praat daar namens de moslimvrouwen. Maar er is geen één vrouw die uw mening deelt. Ja, het is erg dat u een trauma in uw land hebt opgelopen (...) maar de mensen die u dit hebben aangedaan, hebben niet volgens de islam gehandeld.''

Ali's bezwaren worden afgedaan als niet-relevant, het zijn de producten van de toevallige ervaringen van een toevallig slachtoffer van een toevallige misstand in kleine kring. Dit werd al allemaal geschreven vóór de fysieke dreigementen. Nu Ali ondergedoken is, komt Rafiq met deze relativering: ,,Ach ja, iedereen wordt tegenwoordig met de dood bedreigd, al dan niet met kogelbrieven dan wel met iets anders. Deze publiciteit komt mevrouw Ali goed van pas.''

Maar publiciteit geeft haar niet haar veiligheid terug, zoals we ook van de Russische dissidenten weten. Bovendien brengt het haar in verlegenheid tegenover haar ouders. Ik las dat ze nog eenmaal per maand haar moeder in Somalië belt. ,,Ayaan, je moet trouwen'', zegt haar moeder dan, ,,kinderen krijgen. Lees je wel iedere dag de koran?'' ,,Ja, mam'', antwoordt ze braaf, want ,,ik wil haar geen pijn doen, ze is mijn moeder.''

Haar vader is inmiddels ook al bedreigd. Totalitaire geesten weten hoe ze je kunnen treffen.

Frits Abrahams